Tarihte 13 Ekim
13 Ekim 1921 - TBMM Hükümeti, Azerbaycan, Ermenistan ve
Gürcistan ile Kars Antlaşması'nı imzaladı ve Doğu Cephesi'nde
Kurtuluş Savaşı sona erdi.
rnKars Antlaşması, Rusya, 1917'den sonra Kafkasya’dan çekildi.
Bölgede Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan bağımsızlığına kavuşmuş
ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Gürcistan Demokratik
Cumhuriyeti, Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti adında üç devlet
kurulmuştur. Fakat Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti iki
yıl sonra Kafkasya’yı yeniden işgal etmiştir. Bölgedeki üç devlet
Sovyetler Birliği ismini alan yeni Sovyet rejiminin idaresine
girdi. Sakarya Zaferinden sonra Sovyet Rusya’nın aracılığıyla üç
Sovyet Cumhuriyeti Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile Kâzım
Karabekir'in temsil ettiği TBMM Hükümeti arasında 13 Ekim 1921'de
Kars Antlaşması imzalandı. Buna anӀaşmaya göre her 3 Cumhuriyet,
Moskova Antlaşması'nı kendileri için de geçerli sayıyordu. Böylece
Türkiye’nin doğu sınırı kesinleşti ve Ermeni Sorunu da sona
erdi.
Sovyetler'in yıkılmasıyla beraber Ermenistan bu konuda farklı
görüşler belirtmiş farklı makamlar Kars Antlaşması'nı kabul
etmediklerini açıklamıştır.
Potsdam Konferansı'nın liderlerinin 6. toplantısında SSCB Dışişleri
Halk Komiseri Vyaçeslav Molotov'un 22 Temmuz 1945 yılında
Türk-Sovyet Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması'nın koşulları
hakkında yapılmış açıklaması bu süre ile koşullandırılmıştır. Bu
koşulları Kars, Artvin ve Ardahan hariç bölgelerin geri vermesi ve
Karadeniz Boğazlar sorunları çözüm hükümleri kapsamaktadır.
Kars'ta yapılan konferansa Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'ni
temsilen, baş delege olarak Doğu Cephesi Komutanı Ferik Kâzım
Karabekir Paşa, delege olarak Burdur milletvekili Veli Bey, Ankara
Hükümeti'nin Azerbaycan temsilcisi Memduh Şevket Bey, Doğu Anadolu
Demiryolları İnşaat Başmühendisi Muhtar Bey, Müşavir olarak Batum
milletvekili Edip Bey, Reji Umûmî Müfettişi Muvaffak Bey, Doğu
Cephesi Kurmay Başkanı Kadri Bey, Kurmay Binbaşı Veysel Bey, Kurmay
Binbaşı Talât Bey ve kâtip olarak dışişleri memurlarından Zühtü
Bey, Osman Bey ve Cephe yaverleri Nazmi Bey ve Selahattin Bey
katılmışlardır.rnrnAntlaşma, Türkiye'yi temsil eden Kazım Karabekir
Paşa, Veli Bey, Muhtar Bey, Memduh Şevket Bey, Sovyetler'i temsil
eden Rusya Büyükelçisi Yakov Ganetsky, Ermenistan Dışişleri Bakanı
Askanaz Mravian ve iç işleri bakanı Bogos Makinçiyan ile Azerbaycan
Devlet Bakanı Behbud Şahtahtinski ve Gürcistan Savunma Bakanı Şalva
Eliava ve Dışişleri bakanı Aleksander Svanidze'nin katıldığı bir
toplantıyla imzalandı.rnSovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
1991'de dağıldıktan sonra bağımsız olan Ermenistan Kars
Antlaşması'nı tanımadı.Taşnak Partisi Erivan Temsilcisi Kiro
Manoyan ve Ermenistan Dışişleri Bakanı Vartan Oskanyan, Kars
Antlaşması'nın Sovyetler Birliği ile imzalandığını bağımsız
Ermenistan tarafından imzalanmadığını öne sürerek bu sınırların
geçerli olmadığını, daha farklı bölgeleri sınır belirlemiş Sevr
Antlaşması'nı esas aldıklarını belirtti.