Tarihte 22 Eylül
22 Eylül 1919 - Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası
kuruldu.)
rnTürkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası, Eylül 1919'da
İstanbul'da, Mehmed Vehbi (Sandal), Vedat Nedim (Tör), Ali Nizamî,
Mümtaz Fazlı (Taylan), Nurullah İsmâil (Yeğenoglu), Dr. Şefik,
Hüsnü Bey gibi sosyalistler tarafından kurulan parti.)
rnAlmanya'ya eğitim için gidip sosyalist fikirlerin etkisinde kalan
gençler, Temmuz 1919'da İstanbul'a gelip, parti kurma çalışmalarına
başladılar. Eylül 1919'da kuruluşu tamamlayarak bir kısmı
Anadolu'ya geçti. Bir kısmı ise İstanbul'da çalışmalarını sürdürdü.
İstanbul'da kalanlar, III. Enternasyonal'e girerek gizli
çalışmalarını sürdürdüler. Bazı üyeler bu tutuma karşı koymak için
direndiler. Vedat Nedim (Tör), Şevket Süreyya (Aydemir), İsmâil
Hüsrev (Tökin), Burhan Asaf (Belge) Sovyetler Birliği'nin
görüşlerini kabul etmedikleri için partiden çıkarıldılar.)
rnFırka, II. Meşrutiyet yılları boyunca işlenmiş olan Osmanlı tarzı
sosyalizm tipinden farklı bir ideoloji sunarak, Marksist-Leninist
fikirlere önem verdi. "Kurtuluş" dergisinde bu fikirleri işledi.
İstanbul'daki fırka mensupları "Aydınlık" dergisinde toplandılar.
Anadolu'dakiler ise, Türkiye Halk İştirâkiyûn Fırkası'nın
kurucuları olarak "Yeni Hayât" dergisini çıkardılar. Ağır
tenkitlere uğrayan Aydınlıkçılar, halka ve köylüye hitâp etmek için
"Orak-Çekiç" dergisini çıkardılar. Diğer sosyalistlerle birleşerek
ortak cephe kurmak isteyen bu fırka mensupları, 1919 seçimleri
öncesinde bu yönde çalıştıysa da başarı gösteremedi. Fakat işçi
hareketleri tertip etmekten geri kalmadılar. Daha sonra da aynı
türden teşebbüsleri başarısızlıkla sonuçlandı.rn