BELKİ DE FEMİNİST!
“ Ne garip !
En iyi davrandıklarım
Bugün en çok incitenler beni.”
Antik Yunan’da ilk kadın şair, lirik şiirin öncüsü Lesboslu Sappho’nun kaleminden bu dizeler...
Geçenlerde usta oyuncu Enver Demirkan ile yaptığımız söyleşi sırasında Lale Oraloğlu Tiyatrosu’nda çalıştığı dönemlerde “ Kadınlar I- Ih Derse” oyununun yasaklandığına, Lale Oraloğlu’nun açlık grevine ve o zaman yaşanılanlara değinmişti.
Evet ben de Aristofanes’in; “ Kadınlar I-Ih Derse” oyununa daldım bir süredir itiraf edeyim. Şöyle bir soru soruyordu zihnim, Aristofanes’in bu oyunu yazmasına etken olan şey neydi?
O döneme bugünden bakmaya çalışırken karşıma yıllar sonra yeniden Lesboslu Sappho çıktı. Hem de daha önce fark etmediğim ya da gözden kaçırdığım yönleriyle...
Yunanlıların Ege Denizi kıyılarına yerleştiği MÖ 7. Yüzyılda ticaret hayatları ile bu dönemlerinde mitolojik öykülemeden bireysel deneyimlere geçişleri söz konusu. Bu geçişler duyguların coşkulu dille anlattığı epik şiiri ortaya çıkarmış ve bu konuda da lirik şiirin öncüsü bir şairi (ilk) sahnede (Sappho) görüyoruz.
MÖ 630- 612 yılları arasında bugünkü adı Midilli olan Lesbos’ta doğmuş Sappho. Asi ve kalıbına sığmayan bir karaktere sahip olduğunu söylüyor tarihçiler. Ve tam olarak kanıtlanmasa da diyor bazı tarihçiler; “Lezbiyen olduğu düşünülüyor” muş Sappho’nun.
Aristokrat bir aileden olan Sappho’nun ayrıca kocası Cercylas da zengin bir tacirmiş. Lezbiyen olması ile ilgili söylentilerin altında yatan şey ise Sappho’nun kız okulunda yetiştirdiği öğrencileri ile olan yakınlığı ve cesur kalemi ile yazdıkları olduğu öne sürülüyor.
Eserlerinde cesur benzetmeler yapan sınır tanımayan ve yaratıcı üslup kullanan bu kadın, acaba çağının çok çok ötesinde miydi, diye düşünüyorum !?
Sanırım bunu Aristofanes’de düşünmüş ve görmüş olacak ki Lesboslu Sappho’dan esinlenmiş ve iki kadın arasında nasıl bir ilişki olduğunu aktarmak, anlatmak adına ilk olarak Lesboslu kelimesini o kullanmış.
“Kadınlar I-Ih Derse” tiyatro oyunu konusu ne miydi? Eee bu yolculuğa ordan başladıysak kısaca bahsetmek gerek tâbi..Oyunda savaşa giden erkeklerin kadınları, savaşların bitmemesi üzerine Luistrata’ nın önerisiyle, erkeklerin isteklerine hayır diyerek onları evlerine dönmelerini sağlayan boykotun güzel bir dille anlatılması söz konusu.
Oyunun da bu şekilde olması beni o dönemde yaşanılanlar ile ilgili düşündürüyor işte!
Lesboslu Sappho lezbiyen değil de Feminist olamaz mıydı diye geçiriyorum?
Ben tarihçi değilim, bu konuda onlar kadar net, keskin cümleler kuramam ama Lesboslu Sappho için ne şiirlerindeki cesur dili ne de genç kız öğrencileriyle kurduğu samimi ilişki onun lezbiyen olacağına ilişkin kanaat vermiyor, nazarımda...
Ben her ne kadar böyle hissediyor olsam da aklımdaki, “ Lezbiyen sözcüğü nerden çıkmıştır?” sorusunu internete araştırdığımda karşıma;
“ Lezbiyen kelimesinin kökleri, Lesboslu olan mitoloji tanrıçası ve şair Sappho’ya dayanıyor (BBC Türkçe)” olduğu çıkıyor.
Tuhaf olan da şudur ki; lezbiyen olduğu düşünülen ve böyle anılan Sappho’nun bir erkeğe duyduğu aşk sebebiyle yaşamına son vermiş olması...
Yaptığımız söyleşi sonrası böyle bir yolculuğa çıkmama sebep olan Enver Demirkan’a teşekkür etmeliyim. Okumalarım devam ediyor bu konuyla alâkalı ama ben bu süre zarfında edindiklerimi paylaşmak istedim yine de...
Zamanın ötesinde şiirler yazan Sappho’nun şiiriyle...
Ölüm kötü bir şey;
Bak, işte tanrılardan belli;
İyi bir şey olsaydı ölüm,
Önce tanrılar ölmez miydi?