Bomba kulis! AK Parti 'yarı başkanlık' sistemi önerecek!

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti), Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın "yeni yılın ilk aylarında millete sunacaklarını" açıkladığı yeni anayasa çalışmasında, "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nde revizyona dönük" düzenlemelere de yer vermeyi planlıyor. 

2023 seçimlerine "Güçlendirilmiş-İyileştirilmiş" Parlamenter Sistem önerisiyle gitme hedefi koyan muhalefeti de böylece anayasa masasına çekmeyi ve seçimlerin "sistem referandumuna" dönüşmesini engelleme hesabı yapılıyor.

Bakanlar ve Başkan Yardımcıları Meclis'ten seçilecek

Bu çerçevede, "yarı başkanlık sistemine benzer" bir yapılanmaya gidilmesi, bakan ve başkan yardımcılarının Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden (TBMM) seçilmesi, Meclis'in denetim yetkisinin artırılması dahil, mevcut sistemden "feragat edilebilecek" maddeler tartışılıyor. AK Parti'nin Prof. Dr. Yavuz Atar başkanlığında oluşturulan Anayasa Bilim Kurulu yeni anayasa çalışmalarını sürdürüyor.

Anayasa değişikliğinde, "Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi" olarak adlandırılan Başkanlık Sistemi'nin aksayan yönlerine ilişkin düzenlemeler de yer alacak. Anayasa değişikliği için Meclis'te Milliyetçi Hareket Partisi'nin (MHP) desteğine karşın yeterli sandalyesi bulunmayan AK Parti, hem "geniş tabanlı anayasa" yapabilmek, hem de 2023 seçimlerinin "sistem referandumuna" dönüşmesini engellemek için yeni bir hamleye hazırlanıyor. Anayasa taslağının önce MHP ile görüşülerek olgunlaştırılması düşünülüyor.

'Parlamentosu güçlendirilmiş Başkanlık Sistemi'

MHP'nin sürpriz desteğiyle başkanlık sistemine hızla geçilmesi nedeniyle, uygulamada bazı aksaklıklar yaşandığı ve sistemin tam olarak oturmadığı AK Parti'de de kabul görüyor. Bu konuda "sistem revizyonu" tartışmaları gündeme gelmiş ve Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay başkanlığında sistemin aksayan yönlerine ilişkin bir "çalışma yapılması" kararlaştırılmıştı.

Nöbetçi Bakan uygulamasıyla sınırlı kaldı

Ancak, sistem revizyonu tartışması, muhalefet tarafından "Başkanlık Sistemi'nden vazgeçiliyor" algısı oluşturulmaya çalıştığı gerekçesiyle rafa kaldırılmış, sadece Genel Kurul'un çalıştığı günlerde Meclis'te "nöbetçi bakan" uygulaması ile sınırlı kalmıştı. Ancak bu uygulama da beklentileri karşılamamıştı.

AK Parti yöneticilerinin verdiği bilgiye göre anayasa taslağında, "denge-denetleme sistemi"nin güçlendirilmesi, kabine üyelerinin hem Meclis, hem de seçmene "hesap verebilirliğinin" sağlanması parlamentonun denetim yetkisinin daha da artırılmasına dönük düzenlemelerin yer alacak.

'Feragat edilebilecek' düzenlemeler tartışılıyor

AK Parti'nin "kırmızı çizgisini" ise Başkanlık Sistemi'nin "her koşulda korunması" oluşturuyor. Bunun dışında, anayasanın "uzlaşma ve geniş tabanlı" olabilmesi için de nelerden "feragat edilebileceği" tartışılıyor. Yeni ve sivil anayasanın "geniş tabanlı" olabilmesi için iktidar ve muhalefetin taleplerinin "ortada buluşması" veya iki tarafında en azından "ortaya yaklaşması" gereğine işaret ediliyor.

Nelerden feragat edilebilir

AK Parti'li bir grup yöneticisi, başkanlık sistemine geçilmesinin anayasal yönden büyük ölçüde "iktidar talebinin" karşılanması anlamına geldiğine işaret ederek, sistemin "ortaya çekilmesi" konusunda nelerden "feragat edilebileceğini" şöyle anlatıyor: "Anayasa eskiden muhalefetin vesayeti altındaydı. Buna karşı biz, ortada olması gereken anayasa eğrisini bize yaklaştırdık. Ama ikisinin ortada buluşması lazım. Biz zaten fedakarlıkta bulunacağız. Bu işi birlikte çözelim anlayışı ile muhalefete gidilip feragat edilecek konular ele alınabilir."

'Yarı başkanlık benzeri bir sistem olabilir'

"Feragat edilebilecekler" arasında, bakanların ve başkan yardımcısının parlamentodan, milletvekilleri arasından atanması ve Parlamenter Sistem'deki "güvenoyuna" benzer bir sistemle belli koşullarda "görevden alınması", gensoru, sözlü soru gibi Meclis denetim yollarının yeniden getirilmesi ile daha etkin bir "denge-denetleme" sistemi oluşturulması sayılıyor.

Başbakanlık makamı yeniden kurulmayacak

Muhalefetle masaya oturulduğunda bunlardan bir miktar daha "esnemeye gidilebileceği" ve "yarı başkanlık" sistemine benzer bir noktada buluşulabileceği ifade ediliyor. Ancak "iki başlılık" yaratacağı gerekçesiyle yarı başkanlık sistemindeki gibi "başbakanlık" makamının yeniden ihdas edilmesine sıcak bakmıyor.

'Parlamento koalisyonu oluşur'

"Parlamentosu güçlendirilmiş" bir Başkanlık Sistemi'nin, iktidar değil "parlamento koalisyonunu" sağlayarak denge denetleme mekanizmasının oturmasının sağlanacağı vurgulanıyor. AK Parti kurmayları, "Bakanların parlamentodan çıkmasının avantajı, yasama faaliyetinde koalisyon kurmak daha kolay olur, gerekirse diğer partilerden de kabineye bakan alınabilir. Bu, sistemi de konsolide eder, yasama faaliyetine heyecan getirir" yorumunu yapıyor.

'Yüzde 50+1' masaya gelebilir! Oran düşürülebilir

Muhalefetle görüşmelerde "nabız yoklanması" düşünülen konulardan birisini ise cumhurbaşkanı seçilebilmek için gerekli oy çoğunluğu oluşturuyor. Mevcut sistemde cumhurbaşkanının, seçilebilmek için "yüzde 50+1" olarak ifade edilen oyların en az yarısından 1 fazlasını alması gerekiyor.

AK Parti'de bir grup, sistemin özünün 50+1 üzerine kurulduğunu ve sistemin oturması halinde de bir sorun oluşturmayacağını düşünüyor. Ancak Başkanlık Sistemi'ne geçiş sürecinde tartışılan, daha düşük bir oranın da masaya gelebileceği ifade ediliyor.

Cumhurbaşkanının yetkilerinin bir kısmını parlamento ile paylaştığı bir sistemde, daha düşük bir oy oranı seçilmesi önerisine muhalefetin de çok itiraz etmeyeceği düşünülüyor. Hatta, CHP'nin "Başkanlık Sistemi'nde iktidara gelebilmek" için daha düşük bir orana yaklaşabileceği görüşü savunuluyor.

'Sistemin adı değişebilir'

Ancak AKP'nin önermesi tam olarak ne başkanlık sistemine, ne de yarı başkanlık sistemine oturuyor. AKP kurmayları, her ülkenin hükümet sistemlerini kendi koşullarına göre düzenlediğini belirterek, "Şu anda başkanlık sistemi yürürlükte ama biz 'cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi' diye isimlendirdik. Eğer muhalefetle uzlaşma sağlanırsa, buna göre 'parlamentosu güçlendirilmiş' denilerek yeni bir isimlendirme yapılabilir" görüşünü dile getiriyor.