Nasturi Ayaklanması nedir? Ne zaman oldu?

Nasturi Ayaklanması (7 Ağustos-26 Eylül 1924) Güneydoğu Anadolu'da Süryanilerin bağımsızlık için başlattığı isyan hareketi. İsyan Birleşik Krallık'ın kışkırtması ile başlamış ve Birleşik Krallık uçakları asilere yardım amacıyla Türkiye mevzilerine saldırmıştır.

Musul’un kime kalacağı tartışmalarının olduğu günlerde, İngiltere Musul sorununun ele alınması için Milletler Cemiyetine (dönemin Birleşmiş Milletleri) başvurdu. Bundan bir gün sonra, 7 Ağustos 1924’de Nasturi Ayaklanması başladı. İngilizler; Erbil, Kerkük ve Rewanduz bölgelerinde silahlandırdıkları Nasturileri (bölgede yaşayan bir Hıristiyan topluluğu) Hakkari bölgesinde ayaklandırdı.



Ayaklanma 28 Eylül 1924’de bastırıldı ve ayaklanmacılar İran’a kaçtı. Musul’u denetimi altına almak isteyen İngilizler bu ayaklanmayı tasarlı (planlı) ve örgütlü bir biçimde çıkarmıştı. Milletler Cemiyeti’nde, ‘Türklerin, kendi sınır boylarına bile hakim olamadıkları, Musul’u almalarıyla orayı da istikrarsızlaştıracakları’ yönünde propaganda yaptılar.

Nasturiler, I.Dünya Savaşı'na girildiğinde Osmanlı'ya karşı cephe almışlardı. İçlerinden büyük kısmı Rusya İmparatorluğu'na sığınmış ve İran'ın Hoy, Urmiye bölgesine yerleştirilmişlerdi. Ekim Devrimi sonucu Çarlık ordusu bölgeden çekilince zaman zaman Türkiye kuvvetleriyle çarpışmışlardı.

Böylece Türkiye idaresinden çıkmaya yönelen Nasturiler, Musul sorunu'nun İngiltere ile bir savaş olasılığını da içeren derin bir anlaşmazlığa dönüştüğü sırada İngiltere desteğini arkalarına alarak ayaklandılar. Londra Başpiskoposluğu sanını taşıyan bazı misyonerlerin bir süredir propaganda yaptığı biliniyordu.

Daha fazlası için..

 Diyarbakır'da konumlanmış VII. kolordu komutanı Cafer Tayyar Paşanın (Eğilmez) tespitlerine göre Van'ın güneyinden Siirt ilinin doğusundan ve Mardin ilinin kuzeydoğusundan Irak sınırına uzanan geniş alanda yayılmış Nasturiler, İngiltere yardımıyla silahlanmışlardı. Bu süreçte devlet memurları görevlerini yapamaz olmuştu ve son olarak bölgede muvazzaf 2 jandarma yaşamını yitirmişti.

İsyanı bastırmak için bölgeye kuvvet gönderildi. Ancak İngiltere uçakları, Irak sınırının kesinleşmemesinden faydalanarak Türkiye sınırını geçti ve ordu birliklerine ateş açtı ve Türkiye hükumetine bir nota vererek bölgedeki askeri harekatın durdurulmasını isteyerek aksi halde Türkiye'ye karşı harekat düzenleyeceklerini bildirdiler.

Bunun üzerine hükümet 14 Ağustos'ta Cafer Tayyar Paşa'ya isyanı bastırma görevi verdi. İsyanın bastırılması için başta Simko diye tanınan Şikak Aşireti başkanı İsmail Ağa ile çeşitli Kürt aşiretleriyle irtibat kuruldu.

İsyan 26 Eylül'de kesin olarak bastırıldı. Sınırı geçerek kaçmak zorunda kalan Nasturiler de Birleşik Krallık mandasındaki Irak'a sığındılar.