Tarihte 29 Ekim
29 Ekim 1923 - Türkiye'de Cumhuriyet ilan edildi, Mustafa Kemal
Atatürk ilk Cumhurbaşkanı seçildi.
Cumhuriyet Öncesi Dönem:
rnOsmanlı Devleti, hüküm sürdüğü 624 yılda 36 padişah tarafından
yönetilmiştir.
rnCumhuriyetin ilan edilmesi:
rnPadişah, şah, kral, hakan, imparator, sultan gibi tek kişiye
dayalı yönetim sistemine "mutlakiyet" adı verilmiştir. Mutlakiyet
yönetiminde egemenlik kayıtsız şartsız, tek bir kişidedir.
Mutlakiyetle yönetilen ülkelerde ülkeyi yöneten kişiye yardımcı
olması için meclis kurulurdu. Meclis üyeleri halkın isteklerini
yöneticiye duyurur, yasa tasarısını hazırlardı. Bu yasa taslakları
yönetici tarafından benimsendiğinde yasalaşırdı. Bu yönetim biçimi
ise "meşrutiyet"tir. Meşrutiyette meclisin yetkileri sembolik
düzeyde olabileceği gibi bir cumhuriyetteki kadar geniş de
olabilir. Osmanlı Devleti'nde 1876 ve 1908 yıllarında olmak üzere
iki kez meşrutiyet ilan edilmiştir.rn
İkinci Meşrutiyet'in ilanından 6 yıl sonra, 1914'te I. Dünya Savaşı
başlamıştır. Dört yıl süren savaş, İttifak Devletleri ile birlikte
olan Osmanlı İmparatorluğu'nun yenik sayılmasıyla sonuçlanmış ve
Osmanlı toprakları İngiltere, Yunanistan, Fransa, İtalya gibi
devletler tarafından işgal edilmeye başlamıştır.rnMustafa Kemal
Paşa 19 Mayıs 1919'da Osmanlı hükümeti tarafından, bölgede düzeni
sağlaması için devletinin bir gemisi ile Samsun'a gönderilmiştir.
Ülkenin çoğu ilinde kongreler düzenlemiş ve "Tek bir egemenlik var,
o da milli egemenliktir. Milletin egemenliğini, yine milletin azim
ve kararı kurtaracaktır." ilkesiyle, yurdun her tarafından gelen
ulus temsilcilerini 23 Nisan 1920 günü Ankara'da Büyük Millet
Meclisi'nde toplamıştır. Meclis Mustafa Kemal Paşa'yı 'Meclis
Başkanı' seçmiştir. Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde Büyük
Millet Meclisi, Türk Kurtuluş Savaşı'nı başlatmıştır. Halk ve
düzenli ordular düşman kuvvetlerine karşı savaş vermiş, omuz omuza
mücadele etmiştir.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı kabul edilmesi:rnKurtuluş Savaşı'nın
zaferle sonuçlanmasının ardından TBMM 1 Kasım 1922'de saltanatı
kaldırmıştır. Padişah Vahdettin, 'vatan haini' ilan edilmiş ve
yurdu terk etmiştir.
24 Temmuz 1923 günü İsviçre’nin Lozan şehrindeki Lozan
Üniversitesi'nde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileri ile
İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya,
Bulgaristan, Portekiz, Belçika, SSCB ve Yugoslavya temsilcileri
Lozan Barış Antlaşması'nı imzalamıştır. Bu antlaşma ile yeni bir
devletin temelleri atılmış fakat devletin yönetim biçimi henüz
belirlenmemiştir.rn
İkinci dönem Büyük Millet Meclisi, 11 Ağustos'ta ilk toplantısını
yapmıştır ve 13 Ekim'de Ankara, başkent ilan edilmiştir. Bu dönemde
Atatürk, egemenliğin ulusa dayandığı bir sistem olan cumhuriyet
yönetiminin ilanı için hazırlıklar yapmaya başlamıştı. Atatürk 28
Ekim akşamı yakın arkadaşlarını Çankaya'da yemeğe çağırmış ve
"Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz," demiştir.
rn29 Ekim günü Atatürk, milletvekilleri ile görüştükten sonra
taslağı hazırlanan "Cumhuriyet" önergesini Türkiye Büyük Millet
Meclisi'ne vermiştir. Meclis önergeyi kabul etmiştir ve böylece
Türkiye Devleti'nin yeni yönetimi biçimi Cumhuriyet, yeni ismi
"Türkiye Cumhuriyeti Devleti" olarak belirlenmiştir. Atatürk,
kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk cumhurbaşkanı olmuştur. Halk da
cumhuriyetin ilanını sevinç ve coşku ile karşılamıştır.
rnCumhuriyette, Atatürk'ün de söylediği gibi, egemenlik kayıtsız
şartsız ulusundur. Ulus, kendini yönetme yetkisini, kendilerine
temsil eden milletvekilleri aracılığı ile kullanır. Cumhuriyet
yönetiminde, yurttaşın seçme ve seçilme hakkı vardır. Seçilen
temsilciler, yasaları tasarlar ve yöneticileri ulus adına denetler.
Ulus, seçimle yöneticileri seçebilir.
rn29 Ekim 1923'te TBMM, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu (1921
Anayasası)’nda yaptığı değişiklikle, devletin yönetim biçimini
cumhuriyet olarak ilan etmiştir. Aynı gece bu ilan, atılan 101 pare
top ile kutlanmıştır. 1924 yılında ise cumhuriyetin ilanı
şenliklerle kutlanmıştır.
rn2 Şubat 1925'te, Hariciye Vekaleti'nce (Dışişleri Bakanlığı)
düzenlenen bir kanun teklifinde 29 Ekim'in bayram olması
önerilmiştir. Bu teklif Meclis Anayasa Komisyonu tarafından
incelenmiş ve 18 Nisan'da karara bağlanmıştır. 19 Nisan'da ise
teklif TBMM tarafından kabul edilmiştir. 628 sayılı bu kanun ile 29
Ekim, 1925'ten itibaren ülke içinde ve dış temsilciliklerde bayram
olarak kutlanmaya başlamıştır.