Tarihte 5 Ekim
1910 - Portekiz'de Cumhuriyet ilan edildi.
Portekiz, 5 Ekim 1143’te Kastilya ve Leon kralı VII. Alfonso’nun
Portekiz Kontluğu’nun bağımsızlığını tanıması ve I. Afonso’yu
Portekiz Kralı olarak kabul etmesiyle bağımsız bir ülke olarak
kurulmuştur. Günümüzdeki topraklarının yarısı kadar bir alanda
kurulduktan sonra Afonso ve kendisinden sonra gelen krallar
Hristiyan tarikatlarının askerî desteğiyle Endülüslüler’den daha
fazla toprak koparabilmek için sürekli güneye doğru
ilerlemişlerdir. 1249 yılında Algarve’nin güney kıyılarına
ulaştıktan sonra Portekiz Reconquistası (Fetih) sona ermiştir.
1383 yılında erkek vâris bırakmadan ölen Portekiz Kralı’nın kızıyla
evli olan Kastilya Kralı Portekiz tahtında hak iddia edince ortaya
çıkan halk ayaklanması 1383-1385 Krizi’ne yol açtı. Sonradan I.
João olarak Portekiz tahtına geçen Avizli João ve general Nuno
Álvares Pereira yönetimindeki bir kısım soyludan ve halktan oluşan
birlikler Aljubarrota Savaşı’nda Kastilya birliklerini yendi. Bu
savaş hâlâ komşu İspanya ile olan bağımsızlık mücadelesinin bir
sembolü olarak görülmekte ve Portekiz tarihinin en ünlü savaşı
olarak değerlendirilmektedir.
1373 yılında İngiltere ile yapılan ittifak günümüzde de devam
etmekte ve muhtemelen tarihin en uzun ittifakı sayılmaktadır. Bu
ittifakı izleyen yıllarda Portekiz Dünya’nın keşfi için öncülük
yapmış ve Keşif Çağı ‘nı başlatmıştır. Kral I. João’nun oğlu Prens
Infante Henrique o Navegador (Denizci Henrique), bu çağın
başlangıcında büyük rol oynamış ve keşif gezilerinin ana
destekleyicisi olmuştur.
1415 yılında bir Portekiz filosunun Kuzey Afrika’daki zengin
ticaret merkezi Ceuta’yı ele geçirmesiyle Portekiz İmparatorluğu
başlamıştır. Bunu Atlas Okyanusu’ndaki ilk keşifler izlemiş,
Azorlar ve Madeira’nın keşfiyle ilk sömürgecilik hareketleri
başlamıştır.
15. yüzyıl boyunca Portekizli kâşifler, Avrupa’da çok aranan
değerli baharatların ülkesi Hindistan yolunu ararken Afrika
kıyıları boyunca güneye doğru seyahat ettiler ve yol boyunca
ticaret noktaları kurdular. Sonunda 1498 yılında Vasco da Gama
deniz yoluyla Hindistan’a ulaştı ve günümüzün onda biri olan bir
milyon nüfusa sahip Portekiz için refah dönemi başladı.rn
Portekiz İmparatorluğu 1410-1999
1500 yılında Brezilya'ya ayak basan Pedro Álvares Cabral burayı
Portekiz topraklarına kattı. On yıl sonra Afonso de Albuquerque,
Hindistan’daki Goa’yı, Basra Körfezi’ndeki Hürmüz’ü ve günümüz
Malezya’sındaki Malakka’yı işgal etti. Dolayısıyla Portekiz
İmparatorluğu Hint Okyanusu ve Güney Atlas Okyanusu’ndaki ticaret
yollarının egemenliğini eline geçirdi.
1580 yılından 1640 yılına kadar Portekiz’in bağımsızlığı bir süre
sekteye uğradı. Fas’taki Osmanlı Fas kuvvetleriyle yaptığı Vadi's
seyl savaşı sırasında ölen Portekiz Kralı I. Sebastião ardında
erkek vâris bırakmayınca İspanya Kralı II. Felipe taht üzerinde hak
iddia etti ve Portekiz Kralı I. Filipe olarak tahta geçti.Bu savaş
Portekiz'i büyük devletler sınıfından çıkardığı gibi Kuzey
Afrika'ya ve Fas'a tehdidi ortadan kaldırmış,Osmanlı devletini
kuzey Afrika'nın tartışmasız hakimi haline getirmiştir. Ancak
bundan hoşnut kalmayan Portekiz soylularının desteğiyle ayaklanma
başlatan IV. João 1640 yılında kral ilan edilerek Bragança
hanedanını başlattı. Aynı dönemde Britanya ve Hollanda, Portekiz
İmparatorluğu’nun denizaşırı topraklarını ele geçirmek için
saldırmaktaydı ve Portekiz özellikle 1822’de Brezilya’nın
bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte, 20. yüzyıla kadar sürecek
olan bir çöküş dönemine girdi.
5 Ekim 1910 tarihindeki cumhuriyetçi devrim Portekiz monarşisini
ortadan kaldırdı. Ama devam eden kaos ortamı ve I. Dünya Savaşı’na
askerî katılımın artırdığı önemli ekonomik problemler 28 Mayıs
1926'daki askerî darbeye neden oldu. Bu darbe sonucunda António de
Oliveira Salazar ekonomik dengeyi ve toplumsal düzeni sağlayarak
1933 yılına kadar sürecek olan sağ eğilimli askerî diktatörlük
tarafından başa getirildi. Gelenekçi otoriter bir rejim olan ve
faşizme yakınlığıyla tanınan Estado Novo (Yeni Devlet) yeni bir
anayasanın kabulüyle Salazar tarafından kuruldu. II. Dünya
Savaşı’nda İttifak Devletleri’ne yaptığı yardımlar nedeniyle bu
rejim ayakta kalmaya devam etti. 1961 yılında Angola’da, 1963
yılında Portekiz Ginesi’nde ve 1964 yılında Mozambik’te başlayan
bağımsızlık hareketleri Portekiz Sömürge Savaşları’na yol açarak
yönetimdeki rejimi zayıflattı. 1968 yılında Salazar yönetimden
ayrıldı ve yerine Marcelo Caetano geçti. 25 Nisan 1974 tarihindeki
kansız solcu askerî darbe Afrika sömürgelerine bağımsızlıklarını
verdiği gibi günümüzün demokratik rejiminin kurulmasına da önayak
oldu. Avrupa Birliği’ne tam üyeliğe 1986 yılında kabul edilen
Portekiz 1999 yılında da Euro para birimini kullanmaya başladı.