Buğday fiyatı açıklandı, ekmeğe zam kapıda!

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 2022 ürünü ekmeklik buğday ve arpa alım fiyatını 5 Haziran’da açıkladı. Geçen sene 17 Mayıs’ta açıklanan alım fiyatı bu yıl 19 gün daha geç açıklanmış oldu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ankara Kızılcahamam’da yapılan Adalet ve Kalkınma Partisi’nin 30. İstişare Toplantısı’nın kapanış konuşmasında Toprak Mahsulleri Ofisi’nin (TMO) 2022 ürünü ekmeklik kırmızı sert buğdayın tonunu 6 bin 50 liradan alacağını söyledi. Erdoğan, çiftçi kayıt sistemine kayıtlı olan ve buğdayını TMO’ya satan çiftçilere ayrıca ton başına 1000 lira alım primi ödeneceğini belirtti.

TMO’nun 2022 ürünü arpa alım fiyatı ise ton başına 5500 lira olarak açıklandı. Ürününü Ofis’e satacaklara ton başına 500 lira alım primi ödenecek.

Böylece ürettiği buğdayı TMO’ya satacak çiftçi ton başına toplamda 7 bin 50 lira, arpada ise 6 bin lira almış olacak.

Yeni prim uygulamasının ayrıntıları

Öncelikle bugüne kadarki uygulamada ürününü ister TMO’ya isterse özel sektöre, tüccara satsın üreticilere ton başına 100 lira destekleme primi (fark ödemesi) yapılıyordu. Ayrıca, üreticiler dekar başına mazot, gübre, sertifikalı tohum kullanım desteği alıyordu. Bu yıl ilk kez TMO’ya ürün satanlara buğdayda ton başına 1000 lira, arpa da 500 lira ilave destek verilecek. Tüccar veya özel sektöre ürün satanlar bu desteği alamayacak. Bunu ilk dinlediğimde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yanlış söylediğini düşündüm. Fakat, Tarım ve Orman Bakanlığı ile TMO’nun üst düzey yönetimine sordum ve yanlış olmadığını sadece Ofis’e ürün verenlere bu primin verileceğini doğruladılar. Amaç, TMO’ya ürün akışını teşvik etmekmiş.

Mazot, gübre, sertifikalı tohum gibi alan bazlı destekler ürünü kime satarsa satsın çiftçiye ödenmeye devam edilecek. Çiftçiye kiloda 10 kuruş, ton başına 100 lira olan destek ödemesi de aynen devam edecek.

Yüksek fiyat algısı

Bu uygulama buğday ve arpanın TMO’ya daha çok gitmesini sağlamak için başlatıldığı söylenebilir. Ama aynı zamanda “yüksek fiyat” algısı yaratmak için kullanıldığını söyleyebiliriz. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamaları ve sosyal medya paylaşımlarında olsun Tarım ve Orman Bakanlığı açıklamaları ve paylaşımlarında olsun buğday alım fiyatı ton başına 7 bin 50 lira, arpa alım fiyatı 6 bin lira olarak sunuluyor. Tüm çiftçilerin buğdayını, arpasını bu fiyattan satacakmış gibi bir algı yaratılıyor. Oysa çiftçi ürününü Ofis’e satmazsa bu alım priminden yararlanamayacak.

Buğday fiyatına gelince, TMO’nun 2021 ürünü ekmeklik buğday alım fiyatı Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından ton başına 2 bin 250 lira olarak açıklanmıştı. Açıklandığı 17 Mayıs 2021’de o dönemki piyasa fiyatları ile uyumluydu. Daha sonra buğdayın tonu hem iç piyasada ve TMO’nun ithal ettiği buğdayın tonu 6 bin lirayı geçti. Fiyat artışında Türkiye’de buğday üretiminin kuraklık nedeniyle azalmasının etkisi olduğu kadar, COVID-19 salgını ve Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile başlayan savaşın etkisi ile dünyada da artan fiyatların yansıması var.

Kuraklık nedeniyle 2021’de Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye’nin buğday üretimi 17 milyon 650 bin tona geriledi. Amerika Tarım Bakanlığı (USDA) verilerine göre ise 16 milyon ton civarında üretim gerçekleşti. Buğday az olunca ve fiyatlar da yükselince TMO açıkladığı fiyattan ürün alamadı.

Alım primi 2022 sonbaharında ödenecek         

Benzer bir durum bu sene yaşanır mı? Açıklanan 6 bin 50 liralık fiyat piyasanın biraz altında. Ama üzerine 1000 lira prim eklenince piyasa ile uyumlu bir fiyat ortaya çıkıyor. Üreticinin beklediği fiyat 7-8 bin liraydı. Üreticinin endişesi açıklanan primin diğer destekler gibi çok geç ödenmesi. TMO bu alım priminin sonbaharda ödeneceğini duyurdu. Çiftçi buğdayı teslim ettikten sonra ürün bedeli ile birlikte 10 günde ödense daha cazip olabilirdi.

Tüccar üreticiden buğday almak istiyorsa TMO’nun verdiği fiyat ve pirim kadar bir fiyat vermesi gerekir. Vermezse ürünün önemli bir bölümü Ofis’e gider.

Fakat özellikle küçük üretici, buğday ekimi yaparken gübreyi, tohumu, ilacı bayiden borçlanarak aldıysa borcunu kapatmak için elindeki buğdayı vermek ve borcunu kapatmak zorunda kalacak.

Üretim verileri ne kadar gerçekçi?

Buğday hasadı başladı. Üreticilerden gelen haberler çok umut verici değil. Gübre kullanımının azalması, kuraklık ve benzeri faktörler nedeniyle üretimin, verimin düşük olmasından yakınıyorlar.

Ulusal Hububat Konseyi, Mart 2022 sonu itibariyle buğday üretiminin 20 milyon 500 bin ton olacağını açıkladı. Nisan sonunda yaptığı tahmin de Nisan’da bütün Türkiye’de yağışın hemen hemen hiç olmadığı bu nedenle üretimin azalacağı, kuraklığın etkili olabileceği belirtilerek üretim tahmini 20 milyon ton olarak revize edildi.

Türkiye İstatistik Kurumu ise, 2022 Bitkisel Üretim ilk tahmininde buğday üretimini 19 milyon 500 bin ton olarak açıkladı. Hatırlarsanız geçen sene de ilk tahminde 19 milyon 500 bin ton olarak açıklanmış ancak daha sonra bu 17,6 milyon ton olarak revize edilmişti. Muhtemelen bu yıl da aşağı yönlü bir revize olacak.

Amerika Tarım Bakanlığı 2021’de Türkiye’nin buğday üretimini 16 milyon ton bu yıl ise 17 milyon ton olacağını duyurdu. 

Bütün kaynaklar, veriler 2022 yılı buğday üretiminin son 30 yılın ortalama üretimi olan 20 milyon tonun altında gerçekleşeceğini gösteriyor. Üreticiler de görüşmelerimizde bu sene üretimin beklendiği gibi yüksek olmayacağını dile getiriyor. 

Ucuz buğdaya rağmen ekmeğe zam kaçınılmaz

TMO’nun Eylül 2021’den beri sürdürdüğü un sanayicilerine yönelik ucuz buğday teminine 1 Haziran itibari ile 3 ay daha devam edeceğini duyurdu. Ofis, pirim dahil üreticiden tonunu 7 bin 50 liradan alacağı buğdayı un sanayicilerine 4 bin 500 liradan satacak. Ekmek fiyatlarındaki artışı önlemeye yönelik bu uygulama için içerden buğday alamazsa ithal buğday ile yapacak. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan, alım fiyatlarını açıklarken buğdayda Türkiye’nin kendine yeterli olduğunu,  buğday ithalatının un ve makarna ihracatı için yapıldığını özellikle vurguladı. 2021’de, 2022’de olduğu gibi buğday üretiminin 20 milyon tonun altında gerçekleştiği zaman Türkiye’nin kendine yeterli olmadığı, bir miktar buğdayı ithal etmek zorunda kaldığı biliniyor. Dolayısıyla bu yıl da Türkiye’nin üretimdeki düşüşe bağlı olarak kendi ihtiyacı için iç piyasada tüketmek üzere en az 2-3 milyon ton buğday ithalatı yapacak.

Buğday fiyatının artması un, ekmek, makarna, bulgur unlu mamuller ve buğdayın kullanıldığı tüm ürünlere mutlaka zam olarak yansıyacaktır. Ayrıca hem buğday hem de arpa fiyatının artması, aynı zamanda yem hammaddesi olarak da kullanıldığı için besicilerin, süt hayvancılığı yapanların maliyetleri önemli oranda artacak. Buna bağlı olarak da et, süt, yoğurt, ayran, peynir gibi süt ve süt ürünleri ile et ve et ürünlerinin de zamlanmasına neden olacaktır.  Hayvancılık sektörü açısından büyük sıkıntı olacak.

Arpa fiyatı piyasanın altında

Arpa alım fiyatı 2021’de ton başına 1750 olarak açıklanmıştı. Bu yıl ton başına 5 bin 500 lira fiyat açıklandı. Ürününü TMO’ya satan çiftçilere ilave olarak ton başına 500 lira alım primi ödenecek.  Arpa fiyatı serbest piyasada zaten 6 bin liranın üzerinde, 7 bin lirayı gördü. Açıklanan fiyat piyasanın altında.

Girdi fiyatı arttıkça destekler devreye girmeli

Açıklanan fiyatlar enflasyona göre değerlendirildiğinde veya geçen seneki fiyatla karşılaştırıldığında çok yüksekmiş gibi görünebilir. Fakat girdi fiyatları daha fazla yükseldiğini hatırlatmak gerekir. Bu fiyat ile buğday, arpa satan çiftçi hem borçlarını kapatacak hem geçimini sağlayacak hem de önümüzdeki sonbaharda buğday ekimi için gübre, mazot, tohum, ilaç gibi temel girdileri alacak.

Gübre, mazot ve diğer girdilerin fiyatları sürekli zamlanıyor. Geçen yıl olduğu gibi girdi zamlarıyla verilen alım fiyatı erirse çiftçi üretim yapmakta zorlanacak bu nedenle özellikle gübre, mazot, tohum ve ilaç gibi ürünlerde üreticinin artan maliyetini karşılayacak düzeyde desteklerin sağlanması gerekir. Bu desteklerin de şimdiden açıklanması ve üretici buğday ekimine başlamadan, tohum tarlaya düşmeden ödenmesi gerekir.

Özetle, buğday ve arpa alım fiyatları bugün iyi görünebilir, yarın girdi fiyatlarına gelecek zamlarla, maliyetlerin artmasıyla eriyip gidebilir. Bu nedenle üretimin sürdürülmesi için girdi bazında artan maliyetler desteklerle karşılanmalı.

TMO’nun 2022 hububat alım ve fiyat politikası

Üreticilerin TMO’yu tercih etmelerini teşvik etmek amacıyla 2022 yılı hububat alımlarında;

- Buğday, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale ÇKS kaydı bulunan üreticiler cins ve kota sınırlaması olmadan bu ürünleri TMO’ya satabilecekler. Örneğin: ÇKS’de yalnızca çavdar kaydı olan bir üretici miktar sınırı olmadan buğday, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale ürünlerinden herhangi birini veya tamamını TMO’ya satabilecek.

- TMO işyerleri veya lisanslı depolar üzerinden TMO’ya buğday ve arpa satan üreticilere ton başına Buğdayda 1.000 TL, Arpada ise 500 TL ilave hububat alım primi verilecektir. Üreticilerin bu uygulamadan yararlanmaları için ürünlerini 1 Eylül tarihine kadar TMO’ya satmaları gerekiyor.

- Hububat alım primi, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen ortalama verim ile ÇKS’de kayıtlı alana göre oluşan üretim miktarının 2 katına kadar, TMO’ya satılan buğday ve arpa için verilecek. Örneğin: ÇKS’de kayıtlı 30 ton buğdayı olan bir üretici, TMO’ya miktar sınırı olmadan ürün satabilecek ancak 60 ton buğday için hububat alım priminden faydalanabilecektir.