Çocuk edebiyatı kitapları yeniden çeviri için inceleniyor

TÜBİTAK desteği ile çocuk edebiyatı klasiklerinde, orijinal metinlerle çevirilerin karşılaştırıldığı, çevre ve çevreye yönelik tutumun çeviri sırasında değişikliğe uğramasıyla metnin odağının ve iletisinin değiştirildiği fark edilerek, İngilizce’den Türkçe’ye çeviride doğa, çevre, bitki, hayvan ile ilgili sözcüklerin aktarımını ölçen bir sistem geliştirdi. Geliştirilen ölçek, başka diller arasındaki çevre okuryazarlığı aktarımlarını ölçmek için de uluslararası projede kullanılacak.

İzmir Ekonomi Üniversitesi (İEÜ) Mütercim Tercümanlık Bölümü Öğretim Üyesi ve Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Neslihan Kansu Yetkiner, “Vahşetin Çağrısı”, “Mercan Adası”, “Define Adası”, “Siyah İnci”, “Al Midilli”, “Orman Çocuğu”, “Korkusuz Kaptanlar”, “Gizli Bahçe”, “Sineklerin Tanrısı” ve “Söğütlükte Rüzgâr” gibi 1923 - 2013 yılları arasındaki 94 eserin çevirisini yeniden incelediklerini söyledi.

İngilizce’de Türkçe’ye çeviride ölçen sistem

TÜBİTAK destekli araştırmada çocuk edebiyatı klasiklerinin İngilizce’den Türkçe’ye çevirisinde doğa, çevre, bitki, hayvan ile ilgili sözcüklerin aktarımını ölçen bir sistem geliştirdiklerini belirten Prof. Dr. Yetkiner, bu ölçek sayesinde geri veri tabanlarını sayısal verilerle inceleme olanağının oluştuğunu kaydetti. Çevrisi yapılan çocuk edebiyatı kitaplarında çevre, bitki, doğayla ilgili sözcüklerin azaltıldığını, başka kültürdeki doğayla ilgili sözcüklerin tam aktarımının yapılmadığını gözlemlediklerini vurgulayan Prof. Dr. Yetkiner, “Çevirilerde, bilgi aktarımı sırasında yoğun bir yerlileştirme stratejisi olduğunu gördük. Çevreye ilişkin sözcük çeşitliliğinin özgün eserlere göre daha az olduğunu belirledik. Özgün eserlerdeki sözcük çeşitliliği çeviri eserlerde daha az görülüyor. Çevre odaklı bilgi azaltılarak Türkçeye aktarılıyor” dedi.

Bilginin asimile edildiğini ifade eden Prof. Dr. Yetkiner, çevre ve çevreye yönelik tutumun çeviri sırasında değişikliğe uğramasıyla metnin odağının ve iletisinin değiştirildiğine dikkat çekti.

“Kapsayıcı terimlerin kullanıldığını gördük”

Çalışmada, Ankara Üniversitesi Bioistatistik Bölümü’nden Prof. Dr. Yasemin Yavuz, İEÜ Mütercim Tercümanlık Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. Derya Duman, Doktora Öğrencisi Merve Avşaroğlu ile öğrenciler Elifnur Uysal ve Osman Tufan’ın da bursiyer olarak görev üstlendiğini bildiren Prof. Dr. Yetkiner, şunları söyledi:

“Bitki ve hayvan örtüsü, yeryüzü şekilleri, coğrafi şekiller, doğal afetler, hava koşullarının özgün metinden Türkçe’ye nasıl aktarıldığını inceledik. Bazı çevirilerde tek tek hayvan veya bitki adları yerine kapsayıcı terimlerin kullanıldığını gördük. Örneğin Korkusuz Kaptanlar kitabında bahsedilen ringa balığı, morina balığı gibi belirli türdeki balık adları yerine ‘balık’ sözcüğü kullanıldığını gördük. Benzer şekilde farklı ağaç türleri için ağaç denilip geçiliyor. Bu tür tercihler çocuk okurun başka kültürlerle tanışmasını engelliyor ve metnin egzotikliğini yitirmesine yol açıyor.”

Çalışmalarını, Portekiz’de Aveiro Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen çeviri konferansında aktardıklarını anlatan Prof. Dr. Yetkiner, projede geliştirdiklerini ölçeği başka diller arasındaki çevre okuryazarlığı aktarımlarını belirlemek için uluslararası ortak bir proje teklifi aldıklarını, çalışmalara da başladıklarını belirtti.