COVİD-19 AŞI OLMALI MI OLMAMALI MI?ZATÜRREDEN SONRASI FİBROZİS

 Solunumla aldığımız oksijen bronş yoluyla bronşların uçunda bulunan alveol dediğimiz temiz havanın kana kılcal damarlara geçtiği bölgeye iletilir.

Burda iki oda düşünün bu iki odayı ayıran duvar zar kadar ince buraya gelen hava yan odadaki kana geçmesi sağlanır.Yanı bir oda hava diğer oda kan dolu.Kandaki biriken karbondioksit kandan hava dolu oda olan alveole geçer.

Burada hangi gaz yüksekse daha düşük olan odaya geçmesi kuraldır.Alveoldeki yüksek olan oksijen kana,kanda yüksek olan karbondioksit alveole geçer.Böylece oksijeni artmış kan akciğer dolaşımıyla kalbe,kalptende oksijeni artmış kan tüm vucuda pompalanır.

Alveoller içi hava dolu keseciklerdir.Normal akciğerde (300.000.000) ücyüz milyon alveol mevcuttur.Alveoller sabun köpüğü gibi akciğerlerimize yerleştirilmiştir.Bu yerleşimle yaklaşık 60-75 metrekare oksijen verip karbondioksit alınacak bir alan sağlanmıştır.

 Zatürre bu alveollerin hava yerine iltihabi sıvıyla dolmasıyla meydana gelir.Covid zatürresinin erken döneminde nefes darlığı içi hava dolu olması gereken odanın sıvıyla dolarak havasız kalmamıza neden olur.Zatürrenin virüse bağlı olduğu dönemde sağlam kalan akciğer bölgeleri nefesimizi ayarlamaya gayret eder.

Covid zatürresinin ilerlemesiyle birlikte akciğerlerde virüse karşı yoğun hücre ve antikor savaşı başlar.Virüse karşı salgılanan kimyasallar virüsü öldürmeye çelışırken bir bağışıklık zatürresi meydana getirir.Buna ARDS (Acute Respiratory Distress Syndrome) diyoruz.Yaklaşık 1960 lı yıllardan beri tanıdığımız bu bağışıklık zatürresi meydana geldiğinde 1960 lı yıllarda hastaların%90 ı ölürdü.Bugün gelişen yoğun bakım şartlarıyla bu ölüm oranı %40 kadardır.Bu ARDS zatürresi eskiden beri virüs zatürrelerinde,ağır bakteriel zatürrelerde,solunum yoluna asitli sıvı kaçtığında,zehirli gaz solumada,kazalar sonucu kanamalarda,uyuşturucu bağımlılarında rastlıyoruz.Son birbuçuk yılda covid-19 yeniden ARDS yi gündeme getirdi.Kortizon covid-19 a bağlı ARDS de hastaların yarısında iyileşme sağlamakta.Ayrıca ölüm oranlarını yarı yarıya azaltıyor.

Covid-19 da yoğun bakımlık olan,entübe olan,mekanik solunuma alınan hastarın hepsinde akciğerlerde covid zatürresi sonrası ARDS geçiren hastalar.Bu hastaların zatürresi iyileştikten sonra,nasıl savaş bittikten sonra savaş meydanında yıkık,dökük,yanık,harabe olursa,akciğerde de ayni şekilde virüsle vucut savunma mekanizmaları arasında ne kadar büyük savaş olursa o kadar büyük akciğer hasarı oluyor.Bundan sonra vucudun savunma hücreleri hastalığı sınırlama için yoğun bağ dokusu geliştirmeye başlıyor.

 Yani yoğun bakımdan çıkan hastalar virüs zatürresini yenseler bile azdan çoka değişen ARDS nin yaptığı zatürreye bağlı fibrozisle ömür boyu uğraşacaklar.Burda hafif hastalarda interstisyel hastalık,fibrozis fazla hastayı zorlamayacaktır.Ama uzun yoğun bakımda kalan,ağır hastarda daha yoğun bir interstisyel hastalık bekliyoruz.Bu hastalık en iyi tedaviye rağmen ilerleyici bir hastalıktır.Başlangıçta bahsettiğimiz hava dolu odayı başlangıçta sıvı ve iltihap hücreleri basmaktaydı.İyileşme sonucu bu odadaki sıvılar ve iltihap hücreleri kaybolur.Oda yine hava dolar.

Fakat bundan sonraki problem daha büyüktür.Çünkü daha önce bahsettiğimiz temiz hava dolu oda (alveol) ile pis hava dolu oda (kılcal damar) arasındaki zar kalınlığındaki duvar bu süreçte  git gide kalınlaşır.Biz istediğimiz kadar yüksek oksijen alalım bu kalınlaşan ve kalınlaşmaya devam eden duvardan geçişi git gide azalır.Hasta oksijen zenginliği içinde ,oksijen açlığı çekerek yavaş yavaş boğulur.

 Ağır covid-19 geçiren hastalarda işin uzmanının takibi çok önemli.Bize yol gösterecek önemli bir belirti hastaneden iyileşerek çıkan hastarda öksürüğün uzun sürmesidir.Başlangıçta eforla olan nefes darlığı zamanla istirahette bile  öne çıkacaktır.

 Hastaların covid sonrası şikayetleri olursa mutlaka bu konuda uzman göğüs hastalıklarında takibinin yapılması gerekli.Hastalarda hastanın durumuna göre hastalığın ilerlemesini yavaşlatıcı ilaçlar ve solunum egzersizleri kullanılabilir.Ayrıca 6 ay arayla hastalara DL50 ve HRCT yapmak hastalığın ilerleme hızı konusunda bilgi almamızı sağlayacaktır.

 Pratikte parmak oksimetreleri basit ve ucuz bir alet.Burdan oksijen saturasyonu ölçmek ve eforda azalma görülmesi bizi interstisyel hastalık konusunda uyarmalı.

 Bir bilim insanı olarak 40 yıldır akciğer hastalıklarıyla uğraşan bu konuda dünyanın hastasını gördüm.Hala aşı olmayanlar gördükçe inanın kafam karışıyor.Bu hastalığın şakası yok.Ölmeyen hastalarda da gelişen interstisyel hastalık daha sonra yaşamlarını çok kötü etkileyeceklerinin farkına bir varabilseler.Aşı kuyruğunda sıra kapmak için uğraşırlardı.