Köpek sahibi depremzedelerin büyük şansı

Türkiye 24 Ocak'ta güçlü bir deprem yaşadı. Elazığ ve Malatya'da hissedilen depremde 41 vatandaş hayatını kaybetti. Merkez üssü Sivrice ilçesi olan 6,8 büyüklüğündeki depremde 45 kişinin enkaz altından kurtarıldı, binlerce bina yıkıldı ve yüzlerce insan yaralandı. Zor günler yaşadığımız şu dönemde, sosyal medyada yayılan arama kurtarma köpeklerinin görüntüleri, onlara ne kadar şey borçlu olduğumuzu gösterdi. Katledilseler, yakılsalar, terk edilseler bile en kötü anımızda yanımızda can dostlarımız köpekler var. Enkaz bölgesinde yapılan arama kurtarma çalışmalarında yaralılara ulaşılmasını sağlayan, kahraman köpekler vardı.

Altar, İHH Arama Kurtarma’ya bağlı K9 biriminde görev yapıyor.

Son olarak İHH'nın 2 yaşındaki arama kurtarma köpeği Altar, enkaz altından 5 kişinin kurtarılmasını sağladı.

Köpeklerin depremle aralarında bir bağ olduğu ve depremi hissedebildikleri rivayet ediliyor. Peki köpek besleyen insanlar, depremde daha mı şanslı olur? Her köpek arama kurtarma köpeği olabilir mi? Uzman Veteriner Hekim ve Davranış Uzmanı Gökhan Durukan ve Sertifikalı Profesyonel Köpek Eğitmeni ve Davranış Uzmanı Gülru Batur, deprem ve köpekler arasındaki ilişkiyi açıkladı.

Köpekler depremi hissedebilir mi?

Köpekler de diğer canlılar gibi depremden olumsuz etkilenirler. Genel kanı, köpeklerin deprem öncesinde havlama, huzursuz hareketler sergileme ve uluma gibi davranışlar sergilediği yönünde. Uzmanlar, bu durumu genel olarak 'köpeklerin yer altındaki sismik hareketleri algılaması ve insanların duyamadığı ses dalgalarını duyabilmesi' şeklinde yorumluyor.

Veteriner Gökhan Durukan, konuyla ilgili şu açıklamayı yaptı:

"Özellikle ev ortamı gibi binanın depremden etkilendiği durumlarda, yani sarsıntının etkileme gücünün kendini gösterdiği olaylarda köpeklerin havladığı, ev içinde huzursuz hareketler yaptığı, kaçtığı, saklandığı görülmüştür ama bu aynı insanlarda da görüleceği gibi canlının genel psikolojik durumuyla da ilişkilidir bazı rahat köpekler de deprem esnasında kayıtsız kalabilir. İstanbul’da 2019 sonbaharında depreme bir köpeğin terapi esnasında yakalandık, etrafta insanlar koşuştururken köpek sakince bekledi, ama yoğun stres bozukluğu yaşayan başka köpeklerin depremin stresini 3-4 günde ancak attığını biliyorum. " 

Elazığ Sivrice'de yaşanan 6.8 büyüklüğündeki depremin ardından çıktığımız operasyonda en büyük yardımcılarımız olan Diff ve Bob'a sonsuz teşekkürler... 🐶❤ pic.twitter.com/JtlNovBk3z

— AKUT (@AKUT_Dernegi) January 29, 2020

Köpekler deprem habercisi olarak eğitilebilir mi?
Yukarıda bahsettiğim gibi, bazı köpeklerde depremi öncesinde belirgin davranışlar ortaya çıkıyor. Teknoloji henüz depremi önceden haber verebilecek bir sistem geliştiremedi. Peki, evimizde beslediğimiz can dostlarımızı, depremi önceden haber verecek şekilde eğitmemiz mümkün mü?

Köpek eğitmeni ve davranış uzmanı Gülru Batur'un bu konu hakkında detaylı bir açıklaması var:

"Depreme "deprem" adı veren ve bunun ne olduğunun tanımını yapan biz insanlarız. Köpekler olan şeyin bir deprem olduğunu bilmez, deprem olduğunda binaların yıkılabileceğini, göçük altında kalabileceklerini öngöremezler. Bizim gibi hayal gücüne dayalı mantık yürütemezler. Bütün canlılar gibi köpekler de "normal dışı" olan şeylere korku/tedirginlik tepkisi verirler.  Deprem, normalin dışında bir durumdur. Normalde zemin sabittir, sarsılmaz; eşyalar yerlerinde durur, sallanmazlar; insanlar normal hallerindedir, panikle etrafta koşturmazlar. Deprem sırasındaki sarsıntı, ayrıca sallanmakta olan eşyaların çıkardığı ses ve insanların tepkisi köpeği oldukça şaşırtır ve korkutur.  Köpekler pek çok konuda eğitilebiliyor; narkotik madde tespiti, patlayıcı madde tespiti, epilepsi nöbeti haberciliği, yüksek veya düşük kan şekeri krizi haberciliği gibi. Ancak bütün bu eğitimlerde, haber vermeleri gereken olgunun ta kendisi ile eğitiliyorlar. "Şu kokuyu aldığında şu davranışı yap" şeklinde bir şartlanma gerçekleştiriliyor." 

'Deprem öncesi için değil, deprem anı için eğitilebilirler'
"Köpeklerin deprem habercisi olabilmeleri için, eğer deprem olmadan önce haber vermelerinden bahsediyorsak, deprem olmadan önce ortaya çıkan belirtilerin elimizde olması, bunların köpeğe tanıtılması ve bunların varlığında ne yapmasını istediğimizi anlatmak şeklinde bir yol izlenmesi gerekiyor. "

"Elbette ki bir depremin ne zaman nerede olacağını önceden bilmek mümkün değil. Bu şartlar altında köpeklerin deprem olmadan önce haber verecek şekilde eğitilmeleri mümkün değil. Ancak deprem anında belli bir davranışı yapmaları için eğitilmeleri teorik olarak mümkün. Bunun için de sarsıntıyı simüle etmek gerek. Depremin yaratacağı sarsıntıyı taklit eden bir simülatör ile belki yapılabilir. Sonuç olarak, teoride mümkün ama pratikte değil. "

"Mümkün olabilse, can güvenlikleri için önce kendi köpeklerime deprem olduğunda güvenli noktalara geçip yatmalarını öğretirdim. Şu durumda verebileceğim en iyi eğitim çok sağlam bir "gel" komutu ve "yat" komutu çalışması olur. Deprem esnasında köpeklerimi yanıma çağırıp benim çök-kapan-tutun yapacağım yerde yanımda yatmaları şeklinde bir acil durum eylem planımız var." 

Köpek sahiplerinin enkaz altından kurtulma olasılığı yüksek mi?
Büyük bir deprem olduğunu düşünün ve yıkılan evinizin altında mahsur kaldığınızı. Gülru Batur, köpek besleyen insanların böyle bir durumda bir derece daha şanslı olduğunu belirtiyor. Elbette köpeklerin o zamana kadar nasıl eğitildiği ve sahibine karşı nasıl duygular beslediği de önemli. 

"Köpeğin deprem dalgasıyla birlikte gelen sesi sahibinden saniyeler önce duyması ve huzursuzlanması durumunda belki o sırada sahibinin uyanmasına sebep olarak veya bir şekilde sahibinin dikkatini kendi üstüne çekmiş olarak, sahibinin hayatta kalma olasılığını dolaylı yoldan arttıracağını söyleyebiliriz. Elbette köpek sahibinin köpeğinin davranışlarına vereceği tepki de önemli burada. " 

'Sahibi deprem olduğunu anlamamış'
"Danışanlarımdan biri 26 Eylül 2019 İstanbul depremi olduğunda evde temizlik yapmaktaymış, "köpeğim havladı, ben oyun oynamak istediğini düşündüm ve temizlik yapıyor olduğum için gitmesini söyledim, meğer deprem oluyormuş hissetmemişim" şeklinde anlatmıştı. "

"Enkaz altında kalma söz konusu olduğunda, köpek (boyutlarına bağlı olarak) enkazdan bir şekilde çıkabilirse eğer, bu durumda dışarıdaki arama kurtarma görevlilerinin dikkatini çekecektir. Bazı köpekler sahipleri kendilerinin ulaşamayacağı bir yerde sıkıştığı için endişeye kapılıp havlarlar. Bu durumda arama kurtarma ekipleri köpeğin hangi noktaya doğru havladığını dikkate alarak enkazdaki sahibine ulaşabilir. "

"Eğer köpek de sahibiyle birlikte enkaz altında kalmışsa ve havlıyorsa, köpeklerin havlama sesi insanların bağırma sesinden daha yüksek olduğu için dışarıdaki arama kurtarma ekibinin enkaz altından gelen sesi duyma şansı artacaktır. "

"Enkaz altında sahibinin yanında olan köpeğin vücut ısısı, sahibinin daha sıcak kalmasını sağlayacağından yine hayatta kalma şansını arttırıcı etkisi olur. "

"Köpek havlayarak yardım istemese, enkazdan çıkıp sahibinin yerini göstermese dahi ,sadece sahibinin yanında olması bile kişi için olumlu psikolojik etkide bulunur. "

Uzmanlar, arama- kurtar eğitimi olmayan köpeklerin bile, enkaz altından gelen sesleri duyarak -özellikle de adıyla çağrıldığında- merak ederek enkazda sesin kaynağını aradığını ve bu sayede depremzedenin kurtarılma şansının olduğunu belirtiyor. 

Kediler daha şanslı

Öte yandan Batur, kedilerin dar alanlardan geçebilme becerileri daha yüksek olduğu için enkaz altından sağ çıkma olasılıklarının daha yüksek olduğunu belirtiyor.

Her köpek arama kurtarma köpeği olabilir

Arama kurtarma köpekleri, enkaz altında kalan insanları kokularından buluyor. Bu durumda, her ırktan veya melez köpek, arama kurtarma köpeği olarak eğitilebiliyor. Enkaz altında kalan kişilerin, hiçbir şey yapmasa bile köpekler tarafından bulunabileceği belirtiliyor. Uzmanlar deprem çantasında yer alan düdüğün, insanlar tarafından depremzedenin bulunmasını kolaylaştırdığını belirtiyor ancak söz konusu köpekler olduğu zaman, düdük onların dikkatini dağıtabiliyor.

Veteriner Gökhan Durukan, 'Köpekler, enkaz altında olan canlı kişilerin vücütlarından salınan biyolojik ve kimyasal atıkların(ter gibi) bakteriler tarafından tüketildiğinde ortaya çıkan kimyasalların ortamda yoğunluğunun artması ve havaya salınması ile çıkan kokuların takip edilerek tespit edilmesine bağlı bir yöntem izlenmektedir. Köpek kokunun kaynağını bularak idarecisinden ödül almak için bu kokuyu bulmak ister. Bunun için çok uzun çalışmalar ve çok sayıda tekrar yapmış ve enkaz altındaki kişiyi bulduğunda ödüllenmiştir. Çoğunlukla enkaz arama da dahil olmak üzere görev köpeklerinin etraftaki köpeğin dikkatini çekecek ya da dağıtacak uyaranlara karşı duyarsız olması beklenmektedir, kokuya yoğunlaşmışken, sese yönelirse dikkati dağılır ve işi uzar, ama düdük gibi etkenler ekipteki insanların köpeği yönlendirmesi için yardımcı olacaktır' diyor.